Boy ayrımcılığı kariyerimizi nasıl etkiliyor?

Boyla ilgili ayrımcılığı saptamak zor olsa da, bu konudaki önyargıların iş yaşamını şekillendirmede etkili olduğuna dair kanıtlar var.

İmran 2010 senesinde Pakistan’ın Karaçi kentindeki hususi bir üniversitede güvenlik görevlisi olarak iş bulduğunda, kendini tüm kalbiyle bu işe verdi. Gece vardiyasında çalışıyordu.

Fakat işleri yolunda gitmedi. Boyu 157 santimetre ile averaj bir Pakistanlı erkekten birazcık kısaydı. İş arkadaşları İmran’a gülünç buldukları lakaplar takmışlardı.

İmran, kendisiyle gurur duyduğunu ve boyuyla ilgili “iniş ve çıkışları” atlatabileceğini söylüyor. Fakat boyunun maaşını negatif etkilediğinden kuşku ediyor.

“Maaş zammı döneminde yeni bekçilerle kıyaslanıyorum. Bu kuruma oldukca uzun süre hizmet ettim; onlarla aynı ücret diliminde olmamam lazım.”

Kimse bu ikisi içinde direkt bir bağlantı kurmadığından, İmran bile kimi zaman boyunun terfi ettirilmemesinde bir rol oynamasının hayal ürünü olup olmadığını, yapmış olduğu işe bakılırsa değil de boyuna bakılırsa değerlendirmelerin kendisini geride tutup tutmadığını merak ediyor.

 Boy ayrımcılığı minimum malum ya da tartışılan önyargılardan ve teyit edilmesi en zor olanlardan biri. İmran şeklinde pek oldukca şahıs bu bağlantıyı kurmanın komik olup olmadığını merak ediyor.

Araştırmalar, iş ve kariyer bakımından boy uzunluğunun hem erkekleri hem de hanımefendileri birazcık değişik da olsa somut şekillerde etkilediğini gösteriyor. Boyu uzun olanların daha yüksek gelirli olduğu görülüyor; işe alımlarda daha uzun boylu adaylar tercih ediliyor ve boy uzunluğu terfi fırsatlarını etkiliyor.

Araştırmalar, uzun boylu adam ve hanımefendileri daha ‘önder şeklinde’ algıladığımızı, onları daha baskın, parlak zeka ve sıhhatli bulduğumuzu gösteriyor; uzun boylu adamların yönetici pozisyonlarına gelme olasılığı daha yüksek. 

Gene de, boy ayrımcılığı örtülü bir önyargıdır; bilincinde olmadan bilinçaltımızda barındırdığımız ya da aslen içselleştirdiğimiz bir önyargı. Ve bu örtülü hal, onun ortadan kaldırılmasını zorlaştırıyor.

 Kilo mevzusunda ayrımcılığı yada bebek yüzlü olmak şeklinde nasıl göründüğümüzle bağlantılı çeşitli ayrımcılık biçimleri bulunduğunu biliyoruz. Fakat insanlara boylarına bakılırsa de ayrımcılık yapıyoruz, şu sebeple belirli boyları ötekilerden daha iyi değerlendiriyoruz.

Hayfa Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde doçent olan ve boy ayrımcılığını araştıran Dr. Ömer Kimhi, boy ayrımcılığının köklerinin, hayvanlar aleminde boy ve gücün önemi sebebiyle evrimsel önyargılara dayandığına inanıyor.

“Eğer daha iriyseniz, grubun başı sizsinizdir. Bunun bir kısmı hala yerleşik… ve boyu otorite, güç ve daha yüksek bir konumla bağlantılı olarak algılıyoruz” diyor.

Boya olan saygı hakkaten de içgüdüsel olabilir; geçmişte toplumsal hiyerarşileri sınıflandırdığımız ilkel yolların bir kalıntısı. Atalarımızın toplumlarında zindelik ve fizyolojik olarak heybetli olmak mühim liderlik özellikleriydi.

Sadece Liverpool Hope Üniversitesi’nde Engellilik Emekleri alanında öğretim görevlisi ve Kültür ve Engellilik Emekleri Merkezi’nden Dr. Erin Pritchard, çağıl toplumda boy ayrımcılığını pekiştirmenin birçok yolu bulunduğunu söylüyor.

“Ülkelerin kendi optimal boyları var ve bu her insanın ‘olması ihtiyaç duyulan’ boy haline geliyor. Eğer bunun altındaysanız, kendimize [bir şeylerin] yanlış olup olmadığını sorarız – fakat uzunluğa saygı duyarız” diyor Pritchard. 

Uzun boyluluğun erdemlerini vurgulayan deyimlerle dolu olan dile bile sızan boy ayrımcılığı, negatif nitelikleri kısalıkla ilişkilendiriyor.  

Bilinçaltımızda, insanoğlu hakkında boyu hem bilişsel hem de fizyolojik niteliklerle ilişkilendiren inançlar yerleşir. Uzun boylu insanları daha becerikli, risklere karşı daha toleranslı, baskın, muhteşem yetenekli ve hatta karizmatik olarak görürüz. Öte taraftan Pritchard şu şekilde açıklıyor: “Daha kısa boylu insanoğlu o denli ciddiye alınmıyor, saygı görmüyor ve latife mevzusu olabiliyorlar.”  

Gene de insanoğlu çoğu zaman kendi boy ayrımcılıklarının farkına varmaz ya da bunu bir ayrımcılık biçimi olarak algılamazlar. Bunun sebebi, boy ayrımcılığının örtülü bir önyargı olması ve kasıtlı ve zararı olan bir fiil olarak zihnimizdeki ayrımcılık şablonuna uymamasıdır. Mesela yöneticiler, belirli bir çalışanı idrak etme biçimlerinin – ve çalışanın beklentilerinin – boylarıyla herhangi bir halde bağlantılı olduğuna dair hiçbir fikre haiz olmayabilir, bu da probleminin üstesinden gelmeyi zorlaştırır.  

Bu ayrımcılık türünü saptamak zor olsa da, boy ayrımcılığının çalışanların başarısı üstünde derin ve ölçülebilir tesirleri vardır.

İşe alım kararlarında dizgesel ayrımcılık üstüne meydana getirilen araştırmalar, işverenlerin daha kısa boylu adayları, özgeçmişleri daha uzun boylu bir adayınkine benzese bile reddedebildiklerini ve bilinçaltında itimat, yetkinlik ve fizyolojik kabiliyet şeklinde pozitif özellikleri uzun boyla ilişkilendirdiklerini göstermiştir.

İşe alım sonrasına dair analizler de, terfinin boy uzunluğuyla doğru orantılı bulunduğunu gösteriyor. Kimhi, Malcolm Gladwell’in 2005 tarihindeki Blink adlı kitabında Fortune 500 CEO’ları içinde yapmış olduğu ve çokça alıntılanan araştırmasına atıfta bulunuyor.

“ABD nüfusundaki tüm adamların ortalama yüzde 14,5’i 1.80 ve üzerindedir. Fortune 500 şirketlerinin CEO’ları içinde ise bu oran yüzde 58’dir” diye yazmıştı Gladwell.

Boy uzunluğunun ücret farkı bakımından da tesiri olabilir. İngiltere, Çin ve ABD’de meydana getirilen emek harcamalar, kati rakamlar farklılık gösterse de, daha uzun boy ile daha yüksek ücret içinde bir bağlantı bulunduğunu göstermiştir. 

Ek olarak cinsiyete dayalı bir etken de söz mevzusudur. California’daki Loyola Marymount Üniversitesi’nde iktisat profesörü olan Inas R Kelly tarafınca yürütülen araştırma, boy uzunluğunun averaj gelir üstündeki tesirinde cinsiyete bakılırsa belirgin farklılıklar bulunduğunu ortaya koymuştur.

Kelly, “Beyaz erkekler, beyaz hanımefendilere kıyasla her 10 santimetre için oldukca daha büyük bir prim alıyor” diyor ve bu fark Afrikalı Amerikalılar açısından daha da belirgin.

Bu durum, hanımefendilerin oldukca uzun boylu olabileceği ve uzun boylu hanımefendilerin, uzun boylu adamların karşılaşmadığı şekilde ayrımcılığa maruz kalmış olduğu fikriyle bağlantılıdır. Uzun boylu hanım üniversite öğrencileri üstünde meydana getirilen bir araştırmaya bakılırsa, ortalamanın üstündeki boylar ‘kasıtsız gözdağı’ olarak algılanmakta. “Öbürlerinden uzun bir bayan var ise, onu tehdit olarak görebilirler… Bir bayan olarak baskın bir özelliğiniz göze çarpıyorsa bu saldırganlık olarak kabul edilir ve problem yaratabilir” diyor Pritchard.  

Öteki taraftan, erkekler boy ayrımcılığına karşı daha dezavantajlı durumda. Kelly’nin bulgularına bakılırsa, uzun boylu adamların uzun boylu olmakla kadınlardan daha çok kazanacakları varken, kısa boylu hanımefendilerin kısa olmakla kaybedecekleri daha azca şey var, şu sebeple uzun boylu hanımefendilerin boylarından dolayı ücret farkı daha azca. Pritchard, bunun nedenini, averajdan birazcık daha kısa hanımefendilerin ‘minyon’ olarak nitelendirilebilmesine bağlıyor.

Normal olarak, boy ayrımcılığı bir tek kişinin dışsal yargılarında ortaya çıkmaz. Araştırmalar, insanların davranışlarını şekillendiren boyla bağlantılı başka faktörler bulunduğunu ve bunların da işteki neticeleri etkileyebileceğini gösteriyor. Kelly, birçok uzmanın, boy uzunluğunun aslen bilişsel kabiliyetle pozitif yönde ilişkilendirildiğini ve işgücü piyasasında ödüllendirildiğini savunduğuna dikkat çekiyor.

Kelly ek olarak daha büyük bir probleminin da, daha kısa boylu bireylerin öz saygılarını, ruh sağlıklarını ve duygusal istikrarlarını etkileyecek şekilde ayrımcılığa maruz kalıp kalmadıkları bulunduğunu belirtiyor, ki bu da terfileri ve ücretleri etkileyebilir.

 Mesela, uzun boylu evlatların okulda ekip sporlarına katılma fırsatlarının daha çok olması sebebiyle özgüvenleri daha yüksek olabilirken, daha kısa boylu öğrenciler zorbalığa maruz kalmış, bu da kişiler arası becerilerinin daha azca gelişmesine ve özgüvenlerinin daha düşük olmasına yol açmış olabilir. Benzer şekilde, uzun boylu olmak, romantizm yada algılanan çekicilik şeklinde öteki başarıları da körükleyebilir, daha çok itimatı besleyebilir.   

Boy ayrımcılığının ne kadar yerleşik ve bir o denli da örtülü olduğu düşünüldüğünde, bununla savaşım etmek için somut yollar bulmak zor olabilir.

Michigan’ın kapsamlı Elliot Larsen Uygar Haklar Yasası şeklinde boy uzunluğuyla ilgili mevcut mevzuat bir tek birkaç bölgede var ve işverenlerin işe alım ve ücretlendirmede boy uzunluğuna dayalı ayrımcılık yapmasını yasaklıyor.

Yasalar, işin düzgüsel işleyişi açısından lüzumlu iyi niyetli bir mesleki kalite olmadığı sürece boy uzunluğunun bir ön şart olarak öne sürülmesini engelliyor. Sadece bu bölgelerde bile boy ayrımcılığına maruz kalma halinde oldukca azca dava açılıyor.

Kimhi, boy ayrımcılığının tespit edilmesinin oldukca zor olması sebebiyle gereksinim duyulan şeyin veri olduğuna dikkat çekiyor. Pek oldukca şirket halihazırda cinsiyet ve ırkla ilgili veriler tutuyor, böylece şirketlerde katılım ve terfiyi takip edebiliyorlar.

Her ne kadar uzak küçük bir ihtimal şeklinde görünse de Kimhi, boy uzunluğunu bu verilere dahil etmenin ve şirketleri boy uzunluğuna özgü maaş farklılıklarını yayınlamaya zorlamanın, bu tür ayrımcılığın gerçekleştiğinin farkına varmalarına destek olacağına inanıyor. “Ve eğer fark ederlerse, işler değişecektir” diyor.   

Pritchard, Zoom yada video CV’ler vesilesiyle uzaktan işe alımın, işe alım aşamasında ortaya çıkan önyargıları azaltabileceğinden ümitli. “Görüntülü mülakatlarda [adayın] bir tek başını ve omuzlarını görürsünüz, bu yüzden bilinçaltı yargılarda bulunamazsınız” diyor.

Daha geniş anlamda uzmanlar, atalarımızın yaşamış olduğu ortamlarla çağıl süre arasındaki farkları eleştirel bir gözle değerlendirerek, bir zamanlar başarı için yaşamsal öneme haiz olduğu kabul edilen niteliklerin günümüz işyerlerinde başarı için lüzumlu olup olmadığını sorgulayarak, evrimsel olarak boyun yüceltilmesini tekrardan gözden geçirme vaktinin gelmiş olabileceğini öne sürüyor. Sadece inançlarımızın kökleşmiş olması göz önüne alındığında, bu oldukca uzun bir süreç olabilir.

Genel olarak, insanoğlu başarının, liderliğin ve hatta ayrımcılığın belirli bir görünümü olduğuna inanmaya devam etmiş olduğu sürece, problem ortadan kalkmayacaktır. Sonunda, örtülü önyargılara meydan okuyarak ve boyları belli kalıplar halinde değerlendirdiğimizi fark ettiğimizde kendimizi düzelterek değişiklik içeriden gelecektir.

Gene de boy ayrımcılığıyla savaşım uzun bir yol olacak görünüyor. Pritchard’ın söylediği şeklinde, “Bir çok ‘-izm’ şeklinde bu da devam eden bir süreç olacak.”