Dünyada faiz artışına gidilirken, Türkiye neden faiz indiriyor?

Prof. Dr. Selva Demiralp |  Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

Yıl başından beri ortalama 90 ülkenin merkez bankası faiz artışına gitti.

Bu ülkelerin de ortalama yarısı tek seferde minimum 75 baz puan, kısaca deneyim ettikleri enflasyonun ortalama onda biri kadar faiz artışına gittiler.

Hafta içinde ABD Merkez Bankası FED’in 75 baz puanlık son faiz artışından bigün sonrasında ise TCMB 100 puanlık bir faiz indirimine gitti.

Dünyanın geri kalanı “gelişme pahasına enflasyonla savaşım” tercihi yaparken, Türkiye “enflasyon pahasına gelişme” ile tercihini bunun tam tersi yönde kullanıyor. Bu şekilde bir alternatif var mı? Dünyanın geri kalanı büyümeyi bizim kadar istemiyor olabilir mi?   

Enflasyonla savaşım için bunca ülke faiz artırırken biz ısrarla faiz indirimlerine devam ediyorsak ve bunun sonucunda enflasyonumuz onlardan kat kat yukarıdaysa ‘Nerede hata yaptık? Onlar bizim bilmediğimiz neyi görüyor da faiz artırıyor?’ diye sormakta yarar var.

Bu sorulara en net cevabı Çarşamba günkü basın toplantısı sonrasında faiz artışının gerekçelerini özetleyen FED Başkanı Jerome Powell veriyor.

Şu şekilde diyor Powell:

“Yüksek faiz sonucu yavaşlayan gelişme ve zayıflayan istihdam piyasası, hizmet ettiğimiz halk için sıkıntılıdır. Sadece bu sorun, fiyat istikrarı sağlamayı beceremeyip sonrasında yeniden çaba vermenin yaratacağı sorun kadar büyük değildir.“

FED, yıl başından beri yapmış olduğu faiz artışlarının ekonomiyi yavaşlatma riskine karşı daha çok faiz artışına gitmemek ve hatta bir an ilkin faiz indirimlerine adım atmak mevzusunda piyasaların yoğun baskısı altında.

Powell’ın cevabı bu baskılara bir yanıt durumunda. Bugün başladığımızı işi yarım bırakır fiyat istikrarını sağlayamazsak ileride daha büyük bir karşılık öderiz diyor ve geri adım atmıyor. 

Enflasyonu düşürme adına ilkin faiz artırımlarına gitmek, sonrasında gelen baskılar sonucu kafi sabrı gösteremeyip yarı yolda faiz indirimlerine adım atmak ve sonucunda daha yüksek bir enflasyonla yüzleşmek bu topraklarda oldukça aşina olduğumuz bir kavram. Bugün geldiğimiz noktada ise artık usulen de olsa faiz artışı bile söz mevzusu değil.

Bizimle aynı gruba girebilecek ülkelerde ve hatta savaşın ortasındaki Rusya’da bile enflasyonun bizlerden 65-70 puan daha düşük olması da rastlantı değil.

İşin acı tarafı, 2021 son çeyreğinden bu yana ekonomiyi desteklemek için faizler düşürülüp enflasyon 60 puan üstünde artarken mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış işsizlik bir tek 1 puan azalmış.

Bu sebeple bir taraftan verilen tüm destek sunar ve kaynak aktarımları ile iktisat canlı tutulmaya çalışılırken öteki taraftan enflasyon gelişme üstünde daraltıcı tesir yapıyor ve istihdamı aşağı çekiyor.

Hepimiz ister ki gelişme olsun, pasta büyüsün, her insanın pastadan almış olduğu dilim artsın.

Sadece enflasyonu göz ardı edip enflasyonu dizginleyici politikalar uygulamazsanız bu dönerek dolaşıp ekonomik büyümeyi vuruyor. Enflasyonist ortamda gelişme olsa bile gelir dağılımı bozulmuş olduğu için dar gelirli kesimler bunu hissedemiyorlar. Pastadan aldıkları dilim büyümek şöyleki dursun küçülüyor.

Powell ve gıyabında enflasyonist baskıları bertaraf edebilmek için faiz artışına giden merkez bankalarının temel öne sürülen nedeni bu.

Merkez bankaları karar alırken iki maliyeti karşılaştırıyorlar. Bunlardan birincisi faiz artışının getirmiş olduğu maliyet. Faiz artışı borçlanma maliyetini çoğaltmak suretiyle talebi yavaşlatır. Talepteki yavaşlama enflasyonist baskıları aşağı çeker. Öte taraftan üretimdeki yavaşlama istihdam yitirilmesine sebep olur ki Powell’ın bahsetmiş olduğu sorun da bu.  Sadece gene Powell’ın basın toplantısında bahsetmiş olduğu benzer biçimde:

“Keşke enflasyonu düşürmenin acısız bir yolu olsaydı, sadece maalesef yok.”

Sıkı para politikasının maliyetini terazinin bir kefesine koyan merkez bankaları öteki kefeye ise sıkı para politikası uygulamayıp enflasyonun kontrolden çıkmasının yarattığı maliyeti koyuyorlar.  Bu sebeple iyi mi ki faiz artırımı ekonomiyi yavaşlatıyorsa enflasyon da ekonomiyi yavaşlatıyor ve istihdam kaybı yaratıyor. Daha da önemlisi enflasyon sebebi ile gelen istihdam kaybı kalıcı oluyor.

Enflasyon, ekonomiyi boğarak ve kontrolsüz bir halde yavaşlatır. Alım enerjisini eritir, halkı yoksullaştırarak talebi zayıflatır. Yavaşlayan üretim istihdam kaybını bununla beraber getirir. 

Enflasyon sebebiyle  gelen mecburi yavaşlamanın,  faiz artırımı yolu ile gelen kontrollü yavaşlamadan mühim bir farkı vardır. Faiz çoğaltmak sureti ile soğuyan iktisat nihai olarak enflasyonu aşağı çeker.  Enflasyon sebebiyle yavaşlayan bir ekonomide ise enflasyon asılı kalır, kendi kendine düşmez.

Kısaca her iki senaryoda da ekonomide bir yavaşlama kaçınılmaz iken aradaki temel fark “fiyat istikrarı” dır. Fiyat istikrarı getiren “kontrollü yavaşlama” merkez bankasının sürdürülebilir büyümeye vereceği en mühim katkıdır.

Bu sebeple fiyat istikrarı düşük faiz ve makroekonomik istikrar getirir.  Kalıcı düşük faiz ve istikrar yatırım iştahındaki artışı, bu da potansiyel gelişme oranında ve istihdamda artışı destek sunar.

Oysa enflasyon sebebiyle yavaşlamak zorunda bırakılan bir iktisat üretim kapasitesinde benzer bir artış yaşayamaz. Bir başka deyişle, enflasyon bir tek bugünkü büyümeyi vurmakla kalmaz, ülkenin ileriye yönelik olarak üretim ve istihdam artışı yaratacak imkanlarını da baltalar.

İşte bu sebeple sıkı para politikası ile enflasyonun önüne geçmek ve sıkı para politikasının maliyetine katlanmak 90 ülke tarafınca “daha azca maliyetli” bir çözüm olarak görüldüğü için tercih edilmektedir. 

Enflasyonu düşürmek merkez bankasının işidir. Merkez bankası minimum maliyetli çözümü sunduktan sonrasında bu maliyeti kimin omuzlanacağı ise siyasal otoritenin kararıdır.

İçinde yaşadığımız yüksek enflasyonla er ya da geç yüzleşeceğimiz gerçeğinden yola çıkarak ekonomik programlarını açıklayan karşıcılık partilerinin geçirme ödemelerine, işsizlik sigortasına, dolaylı vergilerin azaltılmasına dair planları sıkı para politikasının maliyetini düşürmesi açıdan bilhassa kıymetli.