İran’ın Devrimler Yüzyılı 1. Bölüm: İran Kimliği

İran, şüphesiz Orta Doğu’nun en etkili ülkelerinden. Tarih süresince bölgenin çehresini belirlemede rol oynadı, son yüzyılda da büyük bir devinim içindeydi.

20. yüzyılın eşiğinde, Pers Krallığı’nda ıslahat ve meşrutiyet çağrıları tartışılırken, yüzyılın sonuna doğru İran dünyanın ilk “İslam Cumhuriyeti”ni kurmuştu.

2007 senesinde BBC Türkçe radyosunda yayımlanmış olan dizide bu tehlikeli sonuç periyodu ele almış, 1906’da Meşrutiyet’in ilanını hazırlayan olaylardan yola çıkmış, 1979 İslam Devrimi ve sonrasına uzanmıştık.

Ülkede yaşanmış olan son toplumsal protestoların peşinden, 8 bölümlük bu dizimizi tekrardan yayınlıyoruz.

Dizinin ilk bölümünde, tarihinden yola çıkarak İranlıların kendilerini iyi mi tanımladıklarına bakıyoruz.

Zamanı, milattan önceki yıllara uzanan Persler, bundan 2500 yıl ilkin Büyük Kirüs zamanında parlak bir imparatorluğa kavuştu.

Büyük Kirüs’ün MÖ 539’da Babillileri yenilgiye uğratması peşinden hazırlattığı ve Babil halkına “hakkaniyet, acıma ve yüce gönüllülük ile işlem etmeye emin” bulunduğunu anlattığı yazıt, kimi uzmanlarca “dünyanın en eski İnsan Hakları Sözleşmesi” kabul ediliyor.

Kral Kirüs’ün soyundan gelen, ülkesinin varisi olan İran halkı, bir devrin çok büyük bir imparatorluğunun devamı olarak, takdir ve saygıya layık olduklarını düşünüyorlar.

İnsanlığa, kültür ve medeniyetin gelişimi açısından kattıklarının unutulmasından rahatsızlar.

Peki kendilerini, kimliklerini iyi mi tanımlıyorlar? İranlı olmak denince kimliklerini tanımlamak için 2500 yıl gerilere, Kral Kirüs’ün devrine, Zerdüştlüğün yaygın olduğu yıllara dek uzanıyorlar mı? Yoksa bir tek 1400 yıl geriye, İslam’ın gelişine dek uzanıp, kendilerini bir İslam milleti olarak mı tanımlıyorlar?

“Arap olmamak”tan meydana gelen, “diğeri” bilinci, Sünnilerle çevrili bir coğrafyada Şii olarak var olma gerçeği bu algıyı iyi mi etkiliyor?

Son yüzyılda İran’ın yazgısını en oldukça etkileyen unsurlardan birisi de “dış müdahale”.

Yakın tarihindeki vakalar ışığında “tehdit altında olma” algılaması, İran’ı İran icra eden bir olgu.

Dizimizin ilk bölümünde tüm bu unsurların iyi mi bir etkileşim içinde bulunduğunu tartışıyoruz.

BBC için Neil McCarthy ve John Tusa’nın hazırladığı diziyi, Sevi Sarıışık Türkçe’ye uyarladı.