Kraliçe 2. Elizabeth’in ölümü Afrikalıların sömürgecilik yılları nedeniyle özür talebini yeniden gündeme taşıdı

Lebo Diseko ve Catherine Byaruhanga
BBC News, Johannesburg ve Kampala

MJ Mojalefa, Güney Afrika’da Johannesburg’un kalabalık Hillbrow mahallesinin göbeğindeki bir mahalli radyo istasyonda Kraliçe 2. Elizabeth’in ölümünün arkasından, dinleyicilerin bağlandığı bir gösterim sunuyor.

22 yaşındaki eski DJ, gençlerden oluşan geniş dinleyici kitlesinin, bir zamanlar Cenup Afrika’yı da kapsayan Britanya İmparatorluğu’nun mirası mevzusunda görüşlerini almak istiyor.

Arayanlardan biri geri planda çalan Amapiano müziği eşliğinde “Britanya ve (Kraliçe) tarafınca sömürgeleştirdik ve bu birlikteliğin doğası asla değişmedi” diyor.

Bir başkası ise “İnsanlar bunu aştı. Geçmiş, geçmişte kaldı” görüşünde.

MJ Mojafela’nin kişisel arzusu Kral 3. Charles’ın özür dilemesi. “Bir çok şahıs Kraliçe’nin özür dilemediğini, ondan bunu beklediklerini söylüyor” diye sürdürüyor.

Güney Afrika 1961 senesinde cumhuriyet oldu. O sırada insanların derilerinin rengine, ırklarına bakılırsa ayrılmış olduğu ve “eşit” sayılmadıkları apartheid rejimi yasalaşalı 13 yıl olmuştu. Bu 13 senenin 9’u 2. Elizabeth’in hükümdarlığı döneminde yaşanmıştı.

Birçok genç Cenup Afrikalı, bu tarihin, acılarla dolu geçmiş ile bugünü iyi mi yaşayacakları mevzusunda kendilerini fazlaca zorladığını konu alıyor.

Görüştüğümüz Mzoxolo “X” Mayongo ve Adilson De Oliveira adlı ressamlar da benzer bir noktayı altını çizdi.

Mayongo, anneannesinin ırk ayrımcılığına dayalı apartheid rejimi altındaki yaşamını dinlemenin bu konudaki farkındalığını iyice artırdığını konu alıyor.

“Yaraları yok edemezsiniz. Bu yaraları iyi mi iyileştireceksiniz?” diye soruyor.

Her iki sanatçı da şimdi Kral 3. Charles’ın, Afrika kıtası ile yeni bir ilişki inşa etmesi için güzel bir fırsat doğduğunu düşünüyor.

De Oliveira “Tamamen karamsar değiliz” diyor. “Monarşinin Afrika ile ihtimaller içinde müstakbel ilişkisinin mesuliyet almaya dayanabileceğini, Afrika ülkeleriyle bu mevzuyu konuşmak için masaya oturabileceklerini düşünüyoruz.”

“Bu pratikte iyi mi bir şey olabilir?” sorusuna ikisi de, verilen zararların tazmini, Afrika ülkelerinden el konulmuş olan kıymetli varlıklar ile maden kaynaklarının geri verilmesi konularının konuşulması icap ettiğini söyleyerek cevap veriyor. Mesela Afrika Yıldızı diye malum, dünyanın en büyük elmasının halen Britanya Kraliyet Ailesi’nin mücevherleri içinde bulunduğunu hatırlatıyorlar.

İngiltere Kraliyet kurumunun sömürgeciliğin verdiği zararları tazmin etmesi talebi, daha kuzeyde Kenya’nın başkenti Nairobi’de de yankı buluyor.

1963’te bağımsızlığını kazanan Kenya’da da bu hafta bir vazife değişimi vardı ve ülkenin beşinci cumhurbaşkanı William Ruto törenle yemin etti.

Devlet başkanının değişmesi her ne kadar büyük bir olaysa da Kenya’da eski sömürgeci güç İngiltere’nin kraliçesinin ölümü daima birinci sayfa haberidir.

Kraliçe’nin ölümü bu ülkede de İngiltere ile ilişkiler konusunu yeniden gündeme taşıdı.

Cumhurbaşkanı Ruto’nın yemin töreninin yapıldığı 60 bin kişilik Moi Internasyonal Spor Salonu önünde konuştuğumuz 30 yaşındaki Nelson Njau, “Bir can kaybı devamlı üzücüdür. Fakat Afrika kültürüne, Afrika uluslarına, zenginliklerimize, toplumumuzun yapısına verdikleri ziyanı düşününce… Hakikaten çıkıp bizlerden özür dilemeleri gerekiyor” diyor.

Yanındaki 29 yaşındaki Sammy Muskoya da başıyla onaylıyor ve “Bizlere hâlâ teba muamelesi yapıldığını hissediyoruz, eşit bir ilişki değil” diyor.

Teba muamelesi görme duygusu Kenya’nın tarihsel travmalarına dayanıyor.

Kraliçe 2. Elizabeth’in tahta geçmesinden bir tek birkaç ay ilkin, Kenya’da, Britanya’dan bağımsızlık talebiyle süregelen Mau Mau ayaklanması zalimce bastırıldı ve Kenya İnsan Hakları Komiseri’ne bakılırsa 90 bin şahıs öldürüldü, işkence görmüş oldu ya da sakat bırakıldı.

2013 senesinde İngiltere hükümeti, sömürge yönetimi esnasında uğradıkları eziyetlerin tazminatı olarak, o günleri yaşamış 5 bin Kenyalıya toplam 23 milyon dolara yakın bir ödeme yapmayı kabul etti.

Cumhurbaşkanı Ruto’nun yemin törenine katılan kalabalıktaki yaşlı Kenyalılar içinde ise eski sömürgeci güç hakkında genç kuşaklara nazaran daha pozitif yönde şeyler söyleyen fazlaca şahıs var.

50 yaşını geçtiğini söyleyen Caroline Murigo Kraliçe’nin ölümüne üzüldüğünü söylüyor.

“Hayatım süresince bildiğim biriydi. Üzücü fakat zamanı gelmişti. Yeni Kral, Kral Charles’a iyi şanslar diliyoruz.”

46 yaşındaki Mary Muthoni ise monarşinin Kenyalılar için bugün bile bir anlamı bulunduğunu düşünüyor ve “Ekonomimizin ve altyapımızın gelişmesi için bizlere yardım edecekler” diyor.

Afrika ülkelerinin liderlerinden gelen başsağlığı mesajları derhal tamamen Kraliçe’nin devlet başkanlığı dönemine, onun kıta ile olan ilişkileri ve hizmetlerinin uzun geçmişine övgülerle doluydu.

Kraliçe Elizabeth Afrika’ya 2007 yılındaki son ziyaretinde Uganda’ya gitmiş ve burada İngiliz Uluslar Topluluğu hükümet başkanları ile biraraya gelmişti. Ziyaret esnasında Uganda parlamentosu Kraliçe onuruna hususi bir oturum yapmıştı.

İngiltere sömürgeciliğinin bir öteki Afrika ülkesi Nijerya’ya mirasının mühim bir parçası da burada dünyadaki en büyük Anglikan kilisesi cemaatlerinden birinin bulunması.

Nijerya Kilisesi Abuja’da Kraliçe Elizabeth için hususi bir ayin düzenledi. Ayinde konuşan kilisenin ülkedeki lideri Ali Buba Lamido, İngiltere Anglikan kilisenin de başı olan Kraliçe’nin Nijeryalı Anglikanlar açısından ayrı bir ehemmiyet taşıdığını söylemiş oldu.

BBC’nin ayine katılan muhabiri birçok kişinin başsağlığı mesajı için adını vermek istememesinin kim bilir İngiltere sömürgeciliğinin Afrika’daki mirası mevzusundaki hararetli tartışmaların bir sonucu bulunduğunu söylüyor.

Kenya’nın başkenti Nairobi’ye geri dönecek olursak, Mathare yerleşiminde yaşayan 32 yaşındaki Douglas Mwangi, Kraliçe’nin 70 yıl liderlik yapmış olduğu Uluslar Topluluğu’na verdiği emeğin övgüye kıymet bulunduğunu düşünüyor. Uluslar topluluğu bir çok eski Britanya sömürgesi olan 56 ülke ve bölgeden oluşuyor.

Mwangi 2018 senesinde Londra’ya gelmiş olarak Buckingham Sarayı’nda Kraliçe’nin Genç Liderler Ödülleri’nden birini almış. Kraliçe’nin yönetimindeki Uluslar Topluluğu Vakfı’ndan almış olduğu bursla eğitimini tamamlayan Mvangi, Mathare bölgesinde 2014 yılından bu yana vakfın 14 bin kişiye burs verdiğini söylüyor.

“Bu ödül bizlere bir saygınlık kazandırdı. Uluslar Topluluğu içindeki en iyi uygulamaları öğreniyor ve kendi yönetim modelimizi iyi mi geliştirebileceğimizi görüyoruz. Merhum majesteleri, fazlaca genç yaşta Kraliçe olmuştu ve genç insanların liderliğine inanıyordu.”

Fakat hepimiz bu duyguları paylaşmıyor.

Ulusal Stadyum önünde görüştüğümüz iş insanı Nelson Njau Uluslar Topluluğu’nun kendisine bir yararını görmediğini söylüyor ve şu şekilde sürdürüyor:

“O topluluğun, Uluslar Topluluğu her ne ise onun içinde yer almamız bile saçmalık. Kenyalılar olarak Uluslar Topluluğu içinde olmamızın bizlere ne benzer biçimde bir yararı bulunduğunu araştırmaya çalıştım. Gördüğüm kadarıyla birkaç lidere, birkaç kişiye faydası oluyor bir tek.”

Kraliçe’nin ölümünün Afrika’da canlandırdığı tartışmalar sömürgecilik zamanından kalma birçok yara ve travmanın hâlâ devam ettiğinin açık bir işareti. Birçok şahıs şimdi İngiltere’nin ve yeni Kral’ın, bu acılı geçmişin iyi mi iyileştirileceği mevzusunda Afrikalılarla muhatap olmasının zamanının geldiğini düşünüyor.